Yazılı ve görsel basında dikkat çeken haberlerden biri de zayıflama diyeti önerileri tartışılan ünlü Dr. Dukan’ın yeni yazdığı kitabın tanıtımı için ülkemize yaptığı ziyaret ve verdiği röportajlardı. Dr. Dukan başlıca üç bitkisel desteğe dikkat çekiyor; Meksika chia tohumu, konjak ve Japonların “tofu”su.
Nasıl zayıflarım sorusu insanların zihinlerinde önemli bir yer işgal ediyor. Ticari açıdan bakıldığında, “zayıflama ürünleri” her yıl tekrar tekrar karşımıza çıkarılan popüler bir gündem, yani “dejavu”. Hatta birileri çıkıp kanserin ilacını buldum dese bile, basında ancak zayıflama ile ilgili bir gündemin altlarında yer bulabileceğine inanıyorum. Üç hafta önceki yazımda bu yıl ülkemizdeki zayıflama tutkunlarına pazarlanan bir çay formülü ve olası risklerinden bahsetmiştim. Bir bilim adamı olarak benim Dr. Dukan’ın önerilerinin etkinliği ile ilgili değerlendirmem, doğal olarak, söz konusu etkinliklerin ne derecede bilimsel araştırmalar ile desteklenebildiğidir.
Chia tohumu aslında Meksika ve Guatemala gibi orta Amerika ülkelerinde yetişen bir adaçayı türünün (Salvia hispanica) tohumları. Bitkinin lokal ismi olan “Salba” dikkatimi çekti ; ülkemizde bazı adaçayları “şalba” ya da “çalba” olarak adlandırılır. Bitkinin tohumları bitkisel omega-3 bakımından zengin; yani alfa-linolenik asit (ALA) taşıyor. 25 gramında 4,4 gram ALA ve 9,4 gram diyet lifi bulunuyor. ALA aslında sıklıkla tükettiğimiz bitkilerin tohum ve yağlarında da bulunuyor. Keten tohumu, soya yağı, ceviz ve semizotu gibi ALA zengini sebzelerin özellikle kalp hastalarında olumlu etkilerinden yazılarımda bahsederim. Ama özne zayıflama ve Dr. Dukan olunca insanlar bu yıl chia tohumlarında umut arayacaklar gibi görünüyor. Aynı geçtiğimiz senelerde “altın çilek” gibi ithal ürünlerde ya da “Antakya biberi”nde olduğu gibi.
Chia tohumları ile beslenen tavukların etlerinde (açık ve koyu renkli etleri) ALA oranı artarken doymuş yağ oranının düştüğü ve kümesteki hayvanların beden kitlesinin azaldığı gözlemlenmiş. Sıçanlar üzerinde yürütülen bir başka çalışmada ise chia tohumu ve yağının kan lipit değerlerinde ve hücre-dışı yağ içeriğinde azalma sağladığı, yüksek lif içeriğine bağlı olarak doygunluğu artırarak kilo vermeyi kolaylaştırıcı olarak yararlı olabileceği düşünülmüş.
Deney hayvanları üzerinde gözlemlenen bu etkilerin insanlar üzerinde ne derecede tekrarlanabileceği Amerika Birleşik Devletlerinde yürütülen bir başka araştırmanın konusu olmuş. Bilimsel tasarımda klinik çalışmada aşırı kilolu veya obez 90 sağlıklı bireye (beden kitle indeksi 25 kg/m2 üzerinde, kadın ve erkek, 20 ile 70 yaşları arasında) 12 hafta süresince normal beslenme diyetlerine ilave olarak günde 2 defa 25’er gram chia tohumu (toplam 50 gram) ya da plasebo (etkisiz ürün) uygulanmış. Süre sonunda kilo kaybı, kan lipit değerleri, kan şekeri, kan basıncı, vücut ödemi (serum C-reaktif protein, plazma sitokinleri) gibi parametrelerdeki değişimler izlenmiş. Yapılan değerlendirmede chia tohumu verilen bireylerin kan serumunda ALA derişimindeki belirgin yükselmeye rağmen izlenen biyokimyasal değerlerde (kan lipit, trigliserit, glikoz) ve ödem parametrelerinde belirgin bir düşme sağlayamadığı, bireylerde kilo verdirici etkisi bulunmadığı sonucuna varılmış.
Diğer taraftan, Kanada’da 20 gönüllü (aşırı kilolu, 56 yaş üzeri) birey üzerinde yürütülen bir klinik çalışmada 12 hafta süresince 30-40 gram chia tohumu ya da buğday kepeği (plasebo) uygulanması ile kilo verdirici bir etki gözlenemediği, ancak kalp-damar risklerinde (kan basıncı, C-reaktif protein) belirgin bir azalma sağlanabileceği bildirilmektedir.
Geçen sene açıklanan bir başka çalışmada ise 24 hafta boyunca kısıtlı kalori diyeti uygulanan aşırı kilolu/obez 58 tip-2 diyabet hastasında chia tohumunun etkinliği izlenmiş. Bir gruba süre boyunca Chia tohumu verilirken diğer gruba (plasebo) yulaf gevreği verilmiş. Sonuçta kan şekeri, kan basıncı veya diğer kan değerlerinde belirgin değişim gözlenemediği, ancak fazla belirgin olmayan bir kilo kaybı sağlanabildiği bildiriliyor.
Sonuç olarak, chia tohumu zayıflama tutkunları için yeni bir umut mu? ne derece etkili olacak? Göreceğiz! Bence semiz otu ya da cevizden daha yararlı değil.
Nieman et al., 2009: Chia seed does not promote weight loss or alter disease risk factors in overweight adults. Nutrition Research 29, 414-8.
Brisette CE, et al., 2013: The effect of Salvia hispanica L. Seeds on weight loss in overweight and obese individuals with type 2 diabetes mellitus. Diabetes 37, 172.
Vuksan V, et al., 2007: Supplementation of conventional therapy with the novel grain salba (Salvia hispanica L.) improves major and emerging cardiovascular risk factors in type 2 diabetes. Diabetes Care 30, 2804-2810.
